Jak miasta mogą stawiać
czoła skutkom zmiany
klimatu? Rekomendacje
dla samorządów

^{Data publikacji: 28.08.2024}

^{6 minut czytania}

Jak miasta mogą stawiać czoła skutkom zmiany klimatu? Rekomendacje dla samorządów

W miastach żyje obecnie ponad połowa światowej populacji. Według szacunków liczba ta będzie rosła, a w 2050 roku 7 na 10 osób będzie mieszkać w ośrodkach miejskich lub metropoliach. Katastrofa klimatyczna wpływa na życie mieszkańców i mieszkanek miast na całym świecie. Powodzie, burze, fale intensywnych opadów, upały, pożary i susze – to tylko niektóre przykłady skutków obecnego kryzysu klimatycznego dotkliwie odczuwanych w miastach. Aby zwiększyć bezpieczeństwo i podnieść komfort życia mieszkańców, przywódcy miast powinni pilnie skupić się na planowaniu i wdrażaniu odpowiednich działań¹.  

Powstało wiele rzetelnych i kompleksowych publikacji na temat tego, co miasta mogą i powinny robić w różnych obszarach, aby nie tylko skutecznie adaptować się do zmiany klimatu, ale również spowalniać jej skutki. W poniższym artykule prezentujemy materiały, które mogą posłużyć miastom za drogowskaz w tym zakresie.  

Więcej informacji i ciekawych źródeł znaleźć można w Klimatycznej Bazie Wiedzy, bezpłatnym, wirtualnym repozytorium wartościowych i aktualnych raportów na tematy, takie jak: zmiana klimatu, zrównoważony transport, zielona transformacja czy zmiana modelu pracy i konsumpcji. Klimatyczna Baza Wiedzy udostępnia opracowania często obszernych publikacji oraz pozwala na szybką weryfikację prawdziwości oraz podstaw naukowych informacji na temat globalnego ocieplenia. 

Spis treści:

1. Wysokie temperatury są dotkliwie odczuwane w miastach ze względu na gęstość ich zabudowy i zaludnienia. Jakie dokładnie są tego skutki i jak miasta mogą je minimalizować? 
2. Lokalne samorządy i przywódcy miast już dziś mierzą się z koniecznością radzenia sobie z ekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi konsekwencjami zmiany klimatu. Co podpowiadają im eksperci i ekspertki?
3. Zmiana klimatu przynosi wiele wyzwań i utrudnień dla mieszkańców i mieszkanek miast. Istotne, by walka z jej skutkami nie nakładała na nich dodatkowych obciążeń.

Wysokie temperatury są dotkliwie odczuwane w miastach ze względu na gęstość ich zabudowy i zaludnienia. Jakie dokładnie są tego skutki i jak miasta mogą je minimalizować?

„Wpływ zmian klimatu na gospodarkę Polski na przykładzie wybranych miast wojewódzkich”, raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego 

Fale upałów są jedną z konsekwencji zmiany klimatu, z którą mierzy się także Polska. W drugiej dekadzie XXI wieku w 10 największych polskich miastach odnotowany został 50% wzrost fali upałów względem poprzedniego dziesięciolecia. Skutkiem wysokich temperatur był wzrost śmiertelności (rocznie 600 mieszkańców powyżej 60 roku życia). Prognozy na kolejne lata są jeszcze bardziej alarmujące – za 50 lat liczba osób w wieku 60+, które co roku będą umierać z powodu fal upałów, wzrośnie ponad dwukrotnie i sięgnie 1373 osób.

Oprócz zagrożenia dla życia i zdrowia osób starszych, wysokie temperatury negatywnie wpływają na inne obszary społeczne i gospodarcze:

• energetyka: według prognozy Banku Światowego, do 2050 roku zużycie energii na klimatyzację na całym świecie wzrośnie trzykrotnie, powodując duże obciążenia dla sieci energetycznych i potencjalne ryzyko problemów w dostawach prądu, 
• rolnictwo: konsekwencją jest spadek plonów, gorsze samopoczucie zwierząt hodowlanych i utracone roboczogodziny, 
• transport: koleinowanie asfaltu i wybrzuszenia torów kolejowych, opóźnienia w kursowaniu transportu kolejowego i generowane przez to dodatkowe koszty, wzrost liczby wypadków na drogach, to tylko niektóre przykłady konsekwencji fal upałów w obszarze transportu, 
• produktywność pracy: upały skutkują obniżeniem produktywności pracowników fizycznych i biurowych. Zgodnie z szacunkami amerykańskiej Agencji NASA produktywność spada od momentu przekroczenia w pomieszczeniu 24 stopni Celsjusza. Skalę wpływu upałów na produktywność obrazuje fakt, że w 2015 roku z ich powodu PKB Warszawy obniżył się o 0,3-0,5%. 

Aby złagodzić wpływ fal upałów na życie i zdrowie mieszkańców miast, władze mogą m.in. tworzyć więcej terenów zielonych, ograniczać betonowanie i asfaltowanie powierzchni miejskiej do niezbędnego minimum, dążyć do zmniejszenia udziału węgla w produkcji energii elektrycznej czy zachęcać mieszkańców do częstszego korzystania z transportu publicznego i poruszania się po mieście rowerem. 

Więcej o możliwych rozwiązaniach dla miast, przeczytasz w raporcie “Wpływ zmian klimatu na gospodarkę Polski na przykładzie wybranych miast wojewódzkich” przygotowanym przez Polski Instytut Ekonomiczny tutaj.

Lokalne samorządy i przywódcy miast już dziś mierzą się z koniecznością radzenia sobie z ekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi konsekwencjami zmiany klimatu. Co podpowiadają im eksperci i ekspertki?

„Podręcznik adaptacji dla miast. Aktualizacja 2023” przygotowany przez IOŚ-PIB – Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy

Proces adaptacji miasta do zmiany klimatu powinien zaczynać się od stworzenia planu działań – tzw. Miejskie Plany Adaptacji do zmiany klimatu (MPA), które w kolejnym etapie powinny być wdrażane, a następnie monitorowane i poddawane ewaluacji. W stworzeniu takiego planu pomóc może w/w podręcznik, zbierający najważniejsze wskazówki i rekomendacje w tym obszarze. 

Rekomendowane etapy adaptacji miast do zmiany klimatu: 

Etap 1 – przygotowanie do procesu adaptacji miasta do zmiany klimatu: 

powołanie Zespołu ds. adaptacji z przydzielonymi zadaniami, zidentyfikowanie interesariuszy do współpracy nad Miejskim Planem Adaptacji, opracowanie harmonogramu prac nad MPA uzgodnionego z władzami miasta, zebranie niezbędnych danych i informacji (polityki krajowe, dane klimatyczne, hydrologiczne, społeczne, przestrzenne) oraz przygotowanie założeń do opracowania MPA. 

Etap 2 – ocena podatności i analiza ryzyka: 

zdefiniowanie zagrożeń klimatycznych wpływających na życie mieszkańców, ocena wrażliwości miasta na zmiany klimatu, jego potencjału adaptacyjnego oraz podatności, przeprowadzenie analizy ryzyka klimatycznego i analizy szans wynikających ze zmiany klimatu oraz określenie luk wiedzy i niepewności. 

Etap 3 i 4 – opracowanie opcji adaptacji, ich ocena i wybór: 

określenie konkretnych celów adaptacyjnych dla miasta, identyfikacja możliwych działań odpowiadających na te cele, uszeregowanie opcji adaptacyjnych według kosztów i korzyści oraz szczegółowe scharakteryzowanie tych działań, porównanie i wybór tych, które zostaną przeprowadzone w ramach realizacji MPA. 

Etap 5 – wdrażanie MPA: 

wyznaczenie struktur odpowiedzialnych za realizację planu, włączenie działań w politykę rozwoju miasta, dialog z interesariuszami i współpraca międzysektorowa, rozwój kompetencji zespołu odpowiedzialnego za wdrażanie MPA oraz identyfikacja i pozyskanie odpowiednich źródeł finansowania. 

Etap 6 – monitoring i ewaluacja MPA: 

monitoring postępów, umożliwiający bieżące dostosowywanie działań oraz ewaluację sprawdzającą czy podejmowane kroki przyniosły zakładane rezultaty i realizację wyznaczonych celów. 

Na końcu każdego z etapów opisanych w podręczniku, umieszczona została lista pytań, która pomoże miastom upewnić się, że podczas opracowywania i wdrażania MPA zostały uwzględnione wszystkie zawarte w publikacji rekomendacje. 

„Podręcznik adaptacji dla miast” opracowany został przez Ministerstwo Środowiska w 2015 roku, a w 2023 roku zaktualizowany przez Instytut Ochrony Środowiska.

Zmiana klimatu przynosi wiele wyzwań i utrudnień dla mieszkańców i mieszkanek miast. Istotne, by walka z jej skutkami nie nakładała na nich dodatkowych obciążeń. 

„Jak poprawiać jakość życia w mieście, chroniąc klimat?”, Raport Instytutu Spraw Publicznych 

Zintegrowane podejście do polityki miejskiej zakłada, że cele klimatyczne, które mają poprawić jakość życia mieszkańców, będą osiągane przez samorządy w różnych obszarach polityki miejskiej. Taki model umożliwia w ramach podejmowanego działania w jednym sektorze, osiągać cele z pozostałych. 

Projektowane i wprowadzane rozwiązania mające na celu ochronę klimatu, powinny być zgodne z zasadą sprawiedliwego przejścia. Wdrażane zmiany powinny odbywać się z minimalnym kosztem społecznym i jednocześnie przyczyniać się do zaspokojenia potrzeb mieszkańców oraz poprawy jakości ich życia. 

Sprawiedliwe przejście obejmuje m.in.:  

• inwestowanie w branże i technologie, które są niskoemisyjne i mają wysoki poziom zatrudnienia, 
• prowadzenie rozmów i konsultacji z partnerami społecznymi oraz innymi interesariuszami, w tym mieszkańcami i mieszkankami, 
• badanie i ocena skutków społecznych prowadzonych polityk klimatycznych, 
• ochronę socjalną i aktywne polityki rynku pracy,  
• lokalne plany dywersyfikacji gospodarczej, które wspierają godną pracę i zapewniają mieszkańcom stabilność ekonomiczną. 

Szerokie omówienie włączania celów klimatycznych do polityk miejskich i rozwiązań umożliwiających miastom adaptację do zmiany klimatu i łagodzenie jej skutków, zostało przedstawione w raporcie „Jak poprawiać jakość życia w mieście, chroniąc klimat?”, którego autorem jest Instytut Spraw Publicznych. 

* Materiał został opracowany na podstawie wymienionych w tekście publikacji. 

Autor artykułu:

^{Climate&Strategy}

[1] https://unstats.un.org/sdgs/report/2022/Goal-11