Data publikacji: 13.06.2025
5 minut czytania
Dezinformacja to dziś jeden z kluczowych mechanizmów oddziaływania na społeczeństwa – to skuteczna forma wpływu, która rozsadza debatę publiczną od środka. Jej siła polega na tym, że działa na styku polityki, gospodarki, emocji i psychologii społecznej.
W ostatnich latach to właśnie transformacja klimatyczna i energetyczna stały się głównym celem kampanii dezinformacyjnych. Nieprzypadkowo: uderzenie w te obszary oznacza uderzenie w fundamenty bezpieczeństwa państwa, w długofalowe interesy geopolityczne i społeczne.
Według raportu NATO z 2024 r., dezinformacja klimatyczna opóźnia działania adaptacyjne, destabilizuje społeczną akceptację dla polityki klimatycznej i osłabia bezpieczeństwo energetyczne. Polski rządowy Zespół ds. Dezinformacji mówi wręcz o „wojnie kognitywnej”, której celem jest atakowanie społeczności naukowej, osłabianie społecznego poparcia dla transformacji energetycznej czy promowanie teorii spiskowych.
Dezinformacja klimatyczna coraz rzadziej działa dziś przez otwarte zaprzeczanie zmianie klimatu. Jej siła leży w tworzeniu alternatywnych, często racjonalnie brzmiących narracji, które rozmywają sens działań lub podważają ich zasadność. To tzw. „nowe zaprzeczanie”.
Najważniejsze strategie to:
W Polsce szczególnie mocno obecne są przekazy podważające sens Zielonego Ładu i znaczenie OZE.
Dezinformacja to nie tylko fałszywa treść, a faktyczna zmiana sposobu myślenia. Tworzy linie podziału – ze zmiany klimatu, społecznie wspólnego wyzwania, robi element wojny kulturowej i przedmiot debat.
Mimo że 96% Polaków wierzy w zmianę klimatu, a 61% widzi w polityce klimatycznej szansę rozwojową (More in Common, 2024), tylko 5% popiera Zielony Ład w obecnej formie, a 47% chce go kontynuować, ale po zmianach.
To efekt kampanii dezinformacyjnych: rośnie nieufność wobec nauki (64% Polaków uważa, że nauka nie jest im potrzebna – Eurobarometr) i wobec instytucji. Dezinformacja żeruje na niskim zaufaniu w społeczenstwie, wysokiej podatności na przekaz emocjonalny, braku umiejętności cyfrowych i potrzebie prostych odpowiedzi na skomplikowane tematy.
Dezinformacja klimatyczna spowalnia działania adaptacyjne i mitygacyjne, przez co skutki zmiany klimatu stają się coraz bardziej dotkliwe i trudniejsze do opanowania. Skutki są wielowymiarowe i obejmują kluczowe obszary funkcjonowania państwa:
Opóźnianie transformacji energetycznej to bezpośredni efekt narracji o rzekomej nieefektywności odnawialnych źródeł energii, o „dyktacie Brukseli” czy o konieczności zachowania węgla „dla bezpieczeństwa”. W efekcie państwa pozostają zależne od importowanych paliw kopalnych, co zwiększa ich podatność geopolityczną.
Zmiana klimatu wpływa na uprawy przez susze, fale upałów, ekstremalne opady i pojawianie się nowych chorób oraz szkodników. W Polsce straty w plonach z powodu suszy szacowane są na 3,9–6,5 miliarda złotych rocznie, a protesty społeczne, jak te z 2024 roku, są napędzane fałszywymi przekazami o zakazie produkcji mięsa czy celowym zalewaniu pól. Dezinformacja utrudnia wprowadzenie polityk wspierających rolników w dostosowaniu się do zmieniających się warunków i podsyca opór wobec unijnych regulacji.
Rosnące temperatury, zanieczyszczenie powietrza, nowe choroby zakaźne – to bezpośrednie skutki zmiany klimatu, które już dziś uderzają w zdrowie publiczne. Naukowcy szacują, że do końca wieku liczba zgonów związanych z falami upałów w Europie może wzrosnąć o 2,3 miliona. Dezinformacja osłabia presję na wprowadzanie polityk zdrowotnych opartych na danych naukowych, takich jak systemy ostrzegania przed upałami, inwestycje w adaptację miejskiej infrastruktury (zielone dachy, cienie, wentylacja) czy reformy planowania przestrzennego.
Dezinformacja, opóźniając wdrażanie rozwiązań klimatycznych, zwiększa ekspozycję państw na skutki ekstremów pogodowych – takich jak powodzie, pożary czy długotrwałe susze. Ma to bezpośredni wpływ na infrastrukturę wojskową. Dodatkowo klimat działa jako mnożnik zagrożeń geopolitycznych – wzrost liczby uchodźców klimatycznych czy niestabilność w regionach szczególnie dotkniętych suszą i głodem to zjawiska bezpośrednio wiążące się z brakiem skutecznych działań adaptacyjnych.
Narracje dezinformacyjne pogłębiają podziały społeczne, dodatkowo rosnące nierówności społeczne i brak sprawiedliwego podziału kosztów transformacji sprzyjają radykalizacji, zarówno po stronie skrajnej prawicy, jak i lewicy. Brak społecznej akceptacji prowadzi do blokowania polityk klimatycznych, a to z kolei zwiększa koszt przyszłych kryzysów – i finansowych, i politycznych.
Brak adaptacji to także rosnące obciążenie infrastruktury – energetycznej, transportowej, wodnej. Skutki zmiany klimatu niszczą drogi, koleje, linie przesyłowe, systemy kanalizacji. Gdy państwo nie działa z wyprzedzeniem, kryzysy te kumulują się i osłabiają ogólną zdolność reagowania.
Uznanie dezinformacji klimatycznej za zagrożenie systemowe
Pierwszym i fundamentalnym krokiem jest formalne uznanie dezinformacji klimatycznej i energetycznej za realne zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego, a nie wyłącznie za problem komunikacyjny czy edukacyjny. Tylko taki status pozwoli na wdrożenie konkretnych rozwiązań regulacyjnych, operacyjnych i instytucjonalnych.
Budowa odpornego ekosystemu informacyjnego
Odpowiedź na dezinformację musi mieć charakter długofalowy i opierać się na trwałych instytucjonalnych sojuszach. Potrzebna jest strategiczna współpraca między państwem, organizacjami pozarządowymi, środowiskiem naukowym, mediami i organizacjami fact-checkingowymi. Jej celem powinno być zbudowanie odpornego ekosystemu informacyjnego, który nie tylko reaguje na zagrożenia, ale przede wszystkim je przewiduje. Kluczowe jest finansowanie badań nad dezinformacją i jej wpływem na opinię publiczną, a także tworzenie platform wymiany wiedzy między instytucjami krajowymi i europejskimi.
Wzmocnienie systemu medialnego i dostępu do rzetelnych informacji
Media odgrywają centralną rolę w walce z dezinformacją – zarówno jako źródło informacji, jak i potencjalny kanał jej rozpowszechniania. Dlatego niezbędne jest zapewnienie stabilnych warunków funkcjonowania niezależnym redakcjom, szczególnie lokalnym i regionalnym, oraz wspieranie dziennikarzy w zakresie wiedzy klimatycznej i umiejętności weryfikacji treści.
Systemowa edukacja klimatyczna, medialna i rozwój kompetencji poznawczych
Budowanie odporności społecznej na dezinformację wymaga wprowadzenia zintegrowanych programów edukacyjnych już od poziomu przedszkola i szkoły podstawowej. Taka edukacja powinna łączyć podstawy wiedzy o zmianie klimatu z umiejętnościami rozpoznawania manipulacji, rozróżniania faktów od opinii i rozwijania krytycznego myślenia. Kluczowe jest też podnoszenie kompetencji cyfrowych – w tym rozpoznawania fałszywych profili, deepfake’ów, czy technik perswazji opartej na emocjach. Programy edukacyjne powinny być dostosowane do różnych grup wiekowych i zawodowych, a także obejmować szkolenia dla nauczycieli, urzędników i dziennikarzy.
Długofalowe kampanie społeczne
Walka z dezinformacją nie może ograniczać się do prostego „prostowania” nieprawdziwych informacji. Potrzebne są kampanie społeczne, które budują zaufanie, wzmacniają sprawczość i pokazują, że polityka klimatyczna dotyczy codziennego życia – zdrowia, bezpieczeństwa, stabilności finansowej. Przekaz musi być oparty na empatii, zrozumiały, realistyczny i konkretny, unikający języka moralizującego i podziałów światopoglądowych.
życzymy klimatycznych Świąt Bożego Narodzenia oraz pomyślnego Nowego Roku 2025!
Zespół Fundacji Climate&Strategy
